สมุนไพรกับเครื่องเทศ ต่างกันอย่างไร

ที่ยกเรื่องนี้มา เพราะสืบเนื่องจากบทความ สมุนไพรลดน้ำหนัก กับ เครื่องเทศลดน้ำหนัก  ทำให้สงสัยว่า สมุนไพรกับเครื่องเทศ มันต่างกันอย่างไร น่าสนใจมากๆ

.

เครื่องเทศ (spice)

เครื่องเทศ หมายถึง ชิ้นส่วนของพืชที่ทำให้แห้ง  ได้แก่ เมล็ด ผล ราก เปลือก และใบ

ตัวอย่างของเครื่องเทศ ที่รู้จักกันดี คือ กระวาน  กานพลู ขมิ้น ขิง งา จันทน์เทศ โป้ยกั๊ก พริกไทย มะกรูด ยี่หร่า อบเชย เป็นต้น

เครื่องเทศมีผลต่อสัมผัสของมนุษย์  3 ทาง ได้แก่

ทางตา ด้วยสีที่สดใส

ทางจมูก ด้วยกลิ่นที่หอมหวน

ทางลิ้น ด้วยรสที่แปลกใหม่

เครื่องเทศจึงใช้ในการประกอบอาหาร เพื่อเพิ่มรส เพิ่มสี ถนอมอาหาร หรือกลบรสอาหารที่ไม่ต้องการ

นอกจากนี้ เครื่องเทศยังใช้เป็นส่วนประกอบในการผลิตยา ทำน้ำหอม และเครื่องสำอาง รวมทั้งใช้ในพิธีกรรมทางศาสนา

.

สมุนไพร (herb)

สมุนไพร หมายถึง พืชทั้งต้น หรือส่วนของพืช  ได้แก่ ใบ เมล็ด ดอก ผล ราก หรือลำต้น

ตัวอย่างของสมุนไพร   คือ กระเทียม กะเพรา มะระ แมงลัก หอม โหระพา สะระแหน่ เป็นต้น

โดยสมุนไพรจะเป็นแบบสด  หรือแห้งก็ได้  สมุนไพร ก็ใช้ในการปรุงอาหาร ใช้เป็นยา และใช้ทำน้ำหอม เช่นกัน

.

ด้วยความที่คล้ายคลึงกันของ เครื่องเทศกับสมุนไพร  นี้เอง   จึงเป็นเรื่องไม่ง่ายนัก  ที่จะจำแนกว่า  อะไรเป็นเครื่องเทศ  และอะไรเป็นสมุนไพร

.

ยิ่งกว่านั้น พืชบางชนิด  ก็เป็นได้ทั้งสมุนไพร  และเครื่องเทศ เช่น  ผักชีที่ต้น และใบเป็นสมุนไพร   แต่เมล็ดผักชี เป็นเครื่องเทศ เป็นต้น

.

ข้อแตกต่างระหว่าง เครื่องเทศกับสมุนไพร  ที่สำคัญจึงอยู่ที่ต้นกำเนิด

โดยเครื่องเทศ  มีต้นกำเนิดจากเอเชียใต้  และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้  ซึ่งอยู่ในเขตร้อน

ส่วนสมุนไพร  เป็นพืชท้องถิ่น ที่มีต้นกำเนิดทั้งในเขตอบอุ่น และในเขตร้อน

.

ถึงแม้ว่าปัจจุบัน เครื่องเทศมีการเพาะปลูกทั่วไป   ไม่เฉพาะแต่ในเอเชียใต้  และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เท่านั้นก็ตาม  แต่เครื่องเทศก็ยังคงมีราคาแพง  และหาได้ยากกว่าสมุนไพรนั่นเอง

ทั้งนี้เพราะ เครื่องเทศ  ต้องการดิน  สภาพแวดล้อม และภูมิอากาศที่เหมาะสม จึงจะเจริญเติบโตได้ดี

ส่วน  สมุนไพร  นั้นสามารถปลูกได้ทั่วไปในสวนครัว

.

ข้อแตกต่างอีกอย่างหนึ่งคือ ในการปรุงอาหาร  เมื่อเปรียบเทียบระหว่าง อาหารที่ปรุงด้วยสมุนไพร กับ อาหารที่ปรุงด้วยเครื่องเทศ แล้ว

อาหารที่ปรุงด้วย สมุนไพร  จะต้องใช้ปริมาณของสมุนไพรมากกว่า

ส่วนอาหารที่ปรุงด้วย เครื่องเทศ  จะใช้เครื่องเทศในปริมาณที่น้อยกว่า

ทั้งนี้เพราะสมุนไพร  ให้รสชาติที่ไม่เข้มข้นเท่ากับเครื่องเทศ

.

ที่น่าสนใจคือ  การค้าเครื่องเทศ  เป็นปัจจัยสำคัญ  ที่ทำให้มีการพัฒนาการเดินเรือ  และพบทวีปใหม่  ก่อให้เกิดการล่าอาณานิคม และสร้างอาณาจักรต่างๆ ขึ้น ได้แก่

ชาวโรมัน เดินเรือจากอียิปต์สู่อินเดีย   เพื่อค้าขายเครื่องเทศโดยตรง โดยไม่ผ่านพ่อค้าคนกลางชาวอาหรับ

Vasco  De Gama นักเดินเรือชาว โปรตุเกส ได้ค้นพบเส้นทางเดินเรือ สู่กัลกาตา ประเทศอินเดีย  โดยอ้อมผ่านแหลมกู๊ดโฮบ ทวีปแอฟริกาเพื่อค้าเครื่องเทศ  โดยไม่ต้องผ่านพ่อค้าชาวเวนิส

สเปน ได้ให้ Christopher Columbus ค้นหาเส้นทางเดินเรือโดยตรงทางตะวันตก  สู่หมู่เกาะเครื่องเทศ ซึ่งอยู่ระหว่างอินโดนีเซียและฟิลิปปินส์ แต่โคลัมบัสไปไม่ถึง  และได้พบทวีปอเมริกาแทน

สเปน ได้ส่ง Ferdinand Magellan ออกสำรวจอีก ทำให้พบเส้นทางเดินเรือทางมหาสมุทรแปซิฟิก  สู่ฟิลิปปินส์และหมู่เกาะเครื่องเทศ ต่อมาฟิลิปปินส์ก็ตกเป็นอาณานิคมของสเปน

ชาวดัตช์  ซึ่งเป็นผู้ต่อเรือและเป็นลูกเรือให้กับโปรตุเกส ได้มีอิทธิพลเพิ่มขึ้น  และได้ครอบครองเส้นการค้าเครื่องเทศของโปรตุเกส พร้อมทั้งขยายเส้นการค้าเครื่องเทศสู่ศรีลังกา  แหลมมลายู และอินโดนีเซียต่อมาอินโดนีเซียก็ตกเป็นอาณานิคมของชาวดัตช์ หรือเนเธอร์แลนด์

สำหรับ อินเดียและศรีลังกา  ก็ได้ตกเป็นอาณานิคมของอังกฤษ หลังจากที่อังกฤษรบชนะเนเธอร์แลนด์  และได้ควบคุมการค้าเครื่องเทศในอินเดีย

.

ตั้งแต่ปลายคริสต์ศตวรรษที่ 18 เป็นต้นมา  รสนิยมในอาหารเปลี่ยนไป  จากเครื่องเทศเป็นน้ำตาล ประกอบกับมีการปลูกเครื่องเทศอย่างแพร่หลายในหลายประเทศ  ทำให้เครื่องเทศหมดความสำคัญในทางเศรษฐกิจ        

.

อย่างไรก็ตาม การค้นคว้าวิจัยเกี่ยวกับเครื่องเทศ และสมุนไพรก็ยังคงดำเนินอยู่จนถึงปัจจุบัน  ทำให้มีผลงานวิจัยที่ได้รับรางวัลอีกโนเบล ได้แก่

สาขาเคมี ในปี พ.ศ. 2554 มอบให้กับนักวิจัยญี่ปุ่น  7 คน (Makoto Imai, Naoki Urushihata, Hideki Tanemura,  Yukinobu Tajima, Hideaki Goto, Koichiro Mizoguchi และ  Junichi Murakami) ที่ร่วมมือกันวิจัยค้นหา จุดเข้มข้นของกลิ่นวาซาบิ  ที่ทำให้คนนอนหลับต้องสะดุ้งตื่นทันทีเมื่อได้กลิ่น และได้นำผลวิจัยไปสร้าง เครื่องเตือนภัยวาซาบิ  (Wasabi Alarm)  เพื่อใช้เตือนภัยในสถานการณ์ฉุกเฉิน เช่น ไฟไหม้

สาขาชีววิทยา ในปี พ.ศ. 2542 มอบให้กับ Dr. Paul Bosland ผู้อำนวยการสถาบันพริก มหาวิทยาลัยแห่งรัฐนิวแม็กซิโก ประเทศสหรัฐอเมริกา ที่สร้างสายพันธุ์ใหม่ของ พริกที่ไม่เผ็ด  (spiceless jalapeno chile pepper)

.

ข้อมูลจาก popterms.mahidol.ac.th